Sâm ngọc linh là một loại dược liệu quý, thường được dùng để bồi bổ sức khỏe và tăng cường miễn dịch. Vậy sâm ngọc linh có tác dụng gì? Hãy cùng tìm hiểu ngay trong bài viết sau.

1. Sâm ngọc linh là gì?

Tên gọi khác: Sâm Việt Nam, sâm khu năm, sâm trúc, cây thuốc giấu, củ ngải rọm con.

Tên khoa học: Panax vietnamensis Ha & Grushv

Họ: Nhân sâm (Araliaceae).

Mô tả đặc điểm thực vật của cây sâm ngọc linh

Cây thân thảo sống lâu năm, chiều cao đạt khoảng 1m. Thân rễ mập, đường kính trung bình 3,5cm, không có rễ phụ dày dự trữ. Một số cây phát triển củ ở phần cuối thân rễ, hình gần cầu với đường kính khoảng 5cm.

Thân cây nhẵn, cao từ 40-80cm, có dạng 3 mặt hơi tròn, kèm theo các rãnh dọc nhỏ. Lá mọc theo vòng, mỗi vòng thường có 4 lá (hiếm khi 3, 5 hoặc 6).

Lá kép chân vịt bao gồm 5 lá chét (đôi khi 6 hoặc 7), dài từ 7-12cm (có trường hợp đến 15cm). Lá chét trên cùng có hình trứng ngược hoặc mũi mác, kích thước 8-14cm dài và 3-5cm rộng. Đầu lá nhọn kéo dài 1,5-2cm, gốc lá dạng hình nêm. Mép lá có răng cưa nhỏ đều, với 8-11 cặp gân bên dọc theo gân chính. Mặt trên của lá chét có lông cứng dạng gai dài 3mm, mặt dưới ít lông hơn.

Cụm hoa dài khoảng 25cm, gấp 1,5-2 lần chiều dài cuống lá, thường mang một tán đơn độc ở đỉnh, đôi khi kèm thêm 1-4 tán phụ hoặc một hoa đơn lẻ. Tán hoa chính có đường kính 2,5cm, chứa từ 50-120 hoa nhỏ màu vàng lục nhạt, mỗi hoa nở có đường kính 3-4mm. Bầu nhụy thường có 1 ô và 1 vòi (chiếm 80%), đôi khi có 2 ô và 2 vòi (chiếm 20%).

Quả khi chín chuyển màu đỏ, thường có một chấm đen ở đỉnh. Quả chứa 1 hạt hình thận hoặc 2 hạt dạng hình cầu hơi dẹt, kích thước 7-10mm dài và 4-6mm rộng.

Phân bố

Sâm ngọc linh phân bố chủ yếu ở khu vực miền Trung Trung Bộ Việt Nam. Loài cây này thường sống ở các khu vực núi cao như núi ngọc linh thuộc huyện Đăk Tô, huyện Tu Mơ Rông (Kon Tum) và huyện Nam Trà My (Quảng Nam). Ngoài ra, loại sâm này còn tập trung ở đỉnh Ngọc Am (Quảng Nam) và núi Ngọc Lum Heo thuộc xã Phước Lộc, huyện Phước Sơn.

Bộ phận dùng

Sâm ngọc linh đủ 3 năm tuổi trở lên sẽ được thu hoạch vào mùa đông. Thân rễ và củ sâm ngọc linh là bộ phận thường dùng để làm thuốc. Ngoài ra, rễ con và lá sâm cũng có thể được người dân tận dụng.

Sâm ngọc linh phân bố chủ yếu ở khu vực miền Trung Trung Bộ Việt Nam

2. Thành phần hóa học của sâm ngọc linh

Sâm ngọc linh chứa nhiều hoạt chất có hoạt tính sinh học mạnh, đặc biệt là saponin (cụ thể là ginsenosid). Hiện đã có hơn 30 ginsenosid khác nhau đã được xác định. Mỗi ginsenosid có cơ chế hoạt động riêng và thể hiện một tác dụng dược lý.

Sâm ngọc linh là một loài sâm quý vì có hàm lượng các hoạt chất vượt trội so với các loài sâm khác:

• Hàm lượng saponin khung dammaran cao nhất (khoảng 12-15%), trong khi các loài sâm khác chỉ có khoảng 10%.
• Hàm lượng saponin triterpen cao nhất trong các loài thuộc chi Sâm.
• Chứa saponin khung ocotillol – một hợp chất hiếm gặp.[1]

Các thành phần hóa học khác có trong sâm ngọc linh:

• Các acid béo.
• Các nguyên tố vi lượng.
• Các acid amin…

Saponin là hoạt chất có hoạt tính sinh học mạnh nhất trong sâm ngọc linh

3. Sâm ngọc linh có tác dụng gì?

Sâm ngọc linh là một loại thảo dược quý có nhiều tác dụng sinh học nổi bật, đã được nghiên cứu và ứng dụng trong y học. Dưới đây là các tác dụng chính của sâm ngọc linh:

Tăng cường sức khỏe và miễn dịch

Sâm ngọc linh được sử dụng như một vị thuốc bổ giúp cải thiện thể chất, chống suy nhược và hồi phục sức khỏe. Các saponin triterpen khung dammaran của sâm ngọc linh có vai trò như chất chủ vận đối với các thụ thể của steroid, giúp điều hòa và ổn định môi trường nội sinh, tăng sức chịu đựng của cơ thể.[1]

Sâm ngọc linh có tác dụng bồi bổ sức khỏe và tăng cường miễn dịch

Chống mệt mỏi

Trên mô hình chuột bơi kiệt sức, chiết xuất ethanol 45% từ lá sâm ngọc linh đã kéo dài thời gian bơi của chuột, đặc biệt hiệu quả khi sử dụng liều 50 mg/kg trong 7 ngày liên tiếp. So sánh với nhân sâm, sâm ngọc linh thể hiện rõ sự vượt trội trong việc phục hồi thể lực và chống nhược sức.[2]

Sâm ngọc linh có tác dụng tăng lực

Chống oxy hóa

Stress oxy hóa là một trong những nguyên nhân chính gây ra các bệnh lý như thoái hóa thần kinh, tim mạch, tiểu đường và ung thư. Các saponin trong sâm ngọc linh có tác dụng chống oxy hóa mạnh, làm giảm sự hình thành MDA (sản phẩm oxy hóa lipid), giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương. Điều này chứng tỏ tiềm năng của sâm ngọc linh trong việc hỗ trợ điều trị các bệnh liên quan đến stress oxy hóa.

Các saponin trong sâm ngọc linh có tác dụng chống oxy hóa mạnh

Hỗ trợ điều trị bệnh lý thần kinh

Hoạt chất majonosid-R1 (MR1) và vina-ginsenosid-R2 (VR2) giúp giảm thời gian bất động trong thử nghiệm chuột treo đuôi, đồng thời tăng nồng độ glutathione (GSH) và giảm malonyl dialdehyd (MDA) trong não. Các nghiên cứu này đã cho thấy tác dụng tích cực của sâm ngọc linh trong việc chống stress, bảo vệ hệ thần kinh, cải thiện trí nhớ, chống trầm cảm và giảm lo âu.

Sâm ngọc linh có tác dụng chống stress, bảo vệ hệ thần kinh, cải thiện trí nhớ

Phòng ngừa các bệnh tim mạch

Sâm ngọc linh có khả năng làm giãn mạch, hạ huyết áp và điều hòa chức năng nội mô mạch máu. Các cơ chế này có liên quan đến việc tăng tạo nitric oxide (NO), cải thiện rối loạn lipid máu và giảm nguy cơ xơ vữa động mạch.

Bên cạnh đó, các nghiên cứu trên động vật còn chỉ ra rằng, ở liều 50 – 500mg/kg, sâm ngọc linh có hiệu quả trong việc điều chỉnh cholesterol và tăng lipoprotein HDL (HDL-C).

Dùng sâm ngọc linh giúp giảm nguy cơ xơ vữa động mạch

Ngăn ngừa ung thư

Các saponin có trong sâm ngọc linh, đặc biệt là majonosid-R2, đã được chứng minh là có đặc tính chống ung thư. Nghiên cứu chỉ ra rằng MR2 có thể ức chế sự phát triển của khối u. Cơ chế này liên quan đến việc kích thích quá trình apoptosis (chết tế bào theo chương trình) và ngăn chặn tổn thương do chất khơi mào ung thư.[2]

Hoạt chất có trong sâm ngọc linh có thể ức chế sự phát triển của khối u

Bảo vệ chức năng thận

Stress oxy hóa và tổn thương thận do các yếu tố ngoại sinh có thể được cải thiện nhờ sâm ngọc linh. Các saponin có trong loại sâm này có tác dụng làm giảm mức độ tổn thương ở các mô thận, cải thiện chức năng bài tiết và tăng cường khả năng chống lại các yếu tố gây hại.

Các saponin có trong loại sâm này có tác dụng chống lại các yếu tố gây tổn thương thận

Bảo vệ chức năng gan

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng sâm ngọc linh có khả năng giảm nồng độ malondialdehyde (MDA) trong gan, bảo vệ tế bào gan khỏi tổn thương do stress oxy hóa. Đồng thời, saponin trong sâm ngọc linh còn cải thiện các thông số sinh hóa liên quan đến chức năng gan, giúp hỗ trợ điều trị các bệnh lý về gan.

Saponin trong sâm ngọc linh giúp cải thiện các thông số sinh hóa liên quan đến chức năng gan

Một số tác dụng khác

Sâm ngọc linh có tác dụng tích cực trong việc hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý và cải thiện sức khỏe tổng quát. Các bệnh nhân sử dụng sâm ngọc linh đều cảm thấy ăn ngon miệng hơn, ngủ ngon, tăng cân, cải thiện thị lực và chức năng não bộ, tăng sức đề kháng.

Theo PGS.TS. Nguyễn Thời Nhâm, sâm ngọc linh có những tác dụng nổi bật mà mà sâm Triều Tiên và sâm Trung Quốc không có như kháng khuẩn, chống trầm cảm, giảm lo âu (stress), chống oxy hóa và hiệp lực tốt với thuốc kháng sinh, thuốc trị bệnh tiểu đường.

Sâm ngọc linh có tác dụng tích cực trong việc hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý

4Liều dùng của sâm ngọc linh

Sâm ngọc linh được sử dụng linh hoạt, có thể dùng riêng hoặc kết hợp với các vị thuốc khác để tăng cường hiệu quả điều trị. Liều dùng được khuyến nghị là 2 – 6 g/ngày, tùy thuộc vào mục đích sử dụng, tình trạng sức khỏe và sự chỉ định của chuyên gia y tế.

Liều dùng sâm ngọc linh được khuyến nghị là 2 – 6 g/ngày

5. Lưu ý khi sử dụng sâm ngọc linh

Để đảm bảo hiệu quả và an toàn trong quá trình sử dụng Sâm Ngọc Linh, người dùng cần lưu ý một số điểm quan trọng sau đây:

• Cảm quan về vị sâm khác biệt: Khi ngậm sâm Triều Tiên, bạn sẽ thấy vị ngọt đầu tiên, sau thấy đắng, rồi lại ngọt (tiền cam, hậu khổ, hậu cam, cam). Còn khi ngậm sâm Việt Nam, bạn sẽ chỉ thấy vị đắng (tiền khổ, hậu khổ, hậu khổ khổ). Do đó, mặc dù có hàm lượng hoạt chất cao hơn nhưng khi ngậm sâm Việt Nam, bạn sẽ không cảm thấy khoan khoái và hết mệt ngay lập tức như sâm Triều Tiên. Người dùng nên hiểu rõ điều này để tránh nhầm lẫn hay kỳ vọng.
• Sử dụng kết hợp với các vị thuốc khác: Sâm ngọc linh có tính đắng nên sẽ hạn chế phát huy một số tác dụng, do đó các nhà sản xuất đã phối hợp thêm các vị thuốc khác để tăng tác dụng dược lý.
• Không sử dụng đơn độc: Sâm Triều Tiên được dùng đơn độc – không phối hợp. Trong khi đó, sâm Việt Nam thường được bào chế thành các dạng tiện dụng như viên, nước hoặc sirô để phù hợp hơn với người dùng và phát huy tối đa lợi ích sức khỏe.

Sâm ngọc linh thường được phối hợp với các loại thảo dược khác để tăng hiệu quả

6Cách sử dụng sâm ngọc linh hiệu quả

Sâm ngọc linh được chế biến theo nhiều phương pháp khác nhau để có thể phát huy tối đa tác dụng bảo vệ và chăm sóc sức khỏe. Dưới đây là các cách sử dụng phổ biến:

Sâm ngọc linh ngâm mật ong

Cách thực hiện:

• Rửa sạch củ sâm ngọc linh và cắt thành lát mỏng.
• Xếp các lát sâm vào bình thủy tinh hoặc bình sành.
• Đổ mật ong nguyên chất vào bình (nên dùng mật ong rừng), đảm bảo mật ong ngập sâm.
• Đậy kín nắp và để ngâm khoảng 1 tháng.

Cách sử dụng: Mỗi ngày ngậm 3 – 5 lát sâm để tăng cường sức khỏe.

Mỗi ngày, bạn có thể ngậm 3 – 5 lát sâm ngọc linh ngâm mật ong

Pha trà sâm ngọc linh

Cách thực hiện:

• Thái sâm ngọc linh thành lát mỏng (1 – 2g mỗi lần dùng).
• Cho vài lát sâm vào ấm, đổ nước sôi và hãm như pha trà.
• Sau khoảng 5 phút, có thể sử dụng.

Cách dùng: Trà có thể pha lại nhiều lần cho đến khi vị nhạt dần. Phần bã sâm sau khi pha có thể ăn để tận dụng toàn bộ dưỡng chất.

Trà sâm ngọc linh có thể pha lại nhiều lần đến khi vị nhạt dần

Ngâm rượu sâm ngọc linh

Cách thực hiện:

• Rửa sạch củ sâm ngọc linh và để ráo nước.
• Ngâm sâm vào rượu có nồng độ 50 – 70 độ trong bình thủy tinh.
• Tỉ lệ ngâm: 100g sâm với 2 – 3 lít rượu.
• Ngâm tối thiểu 3 tháng để đạt hiệu quả cao nhất.

Cách sử dụng: Mỗi ngày uống 50 – 100ml rượu sâm, vừa đủ để bồi bổ cơ thể.

Mỗi ngày uống 50 – 100ml rượu sâm ngọc linh giúp bồi bổ sức khỏe

Nấu cháo với sâm ngọc linh

Cách thực hiện:

• Lấy 3g sâm ngọc linh thái lát, sắc lấy nước.
• Dùng nước sắc sâm để nấu cháo.

Cách dùng: Ăn cháo sâm ngọc linh như một bữa ăn dinh dưỡng, hỗ trợ phục hồi sức khỏe.

Ăn cháo sâm ngọc linh giúp phục hồi sức khỏe sau bệnh

Hy vọng bài viết trên đã giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về các tác dụng của sâm ngọc linh. Nếu bạn thấy những thông tin này hữu ích hãy chia sẻ để mọi người cùng biết cách sử dụng các dược liệu tự nhiên để chăm sóc sức khỏe, bạn nhé!